Nie był chrześcijaninem tylko w kościele. Pomagał niewidomym w podwarszawskich Laskach, chorym, a kiedy widział, że w aptece brakuje człowiekowi na leki: płacił za nie. Wspierał schroniska dla zwierzaków. Serce oddał jednak całkowicie żonie Basi. Dzięki niej trwał przy Bogu. Czuł, że ma na niego Oko.
W internecie pod utworami Wojciecha Kilara fani piszą, że emocji, jakie wywołują w nich jego utwory, nie są w stanie opisać słowami:
„Jakim trzeba być, żeby tworzyć taką muzykę, która porusza każdą strunę. Panie Wojciechu, dziękuję”. „Coś niesamowitego. Nie umiem opisać słowami, co czuję. Muzyka przenosi w inną rzeczywistość”.„Tęsknota za wiecznością”.
Odpowiedzi na pytanie, jakim człowiekiem był Wojciech Kilar, można szukać u przyjaciół kompozytora. Choć nie zawsze go rozumieli.
„Był szalenie gwałtowny, poirytowany, wybuchowy, a jednocześnie jakiś wycofany, powściągliwy, delikatny w sądach” – mówił reżyser Krzysztof Zanussi i dodawał, że nie rozumiał, jak można w sobie łączyć tak sprzeczne cechy.
Inny znajomy dodawał: „Jest dwóch Wojtków. Jeden birbant i wesołek, cieszący się życiem jak mało kto, dowcipny i tryskający energią, i drugi – który ze strachu pożegnał się ze swoim grzesznym życiem i został prawie świętym”.
Wojciech Kilar. Samotnik i mistyk, ale też dusza towarzystwa. Uwielbiał gości, ale nie organizował przyjęć. „Bywał zacięty, nerwowy” – mówiła Elżbieta Zanussi, kiedy widziała, jak kompozytor obraża się na jej męża. „Nieraz musiałam mu przypominać, że w chrześcijaństwie trzeba postępować wbrew uczuciom, jakie w danej chwili nas opanowały – poniżenia, lekceważenie czy skrzywdzenia i nieustannie wyciągać rękę do zgody. Gdybyśmy się poddali chwilowym urazom, to bylibyśmy w stanie wyrzucić z domu wszystkich przyjaciół, którzy nie myślą jak my”.
Muzyka zaprowadziła kompozytora do Watykanu
Żył poza schematami, budząc emocje. Żył między Polską (mieszkał w Katowicach), a Hollywood, gdzie spełniał swój Americam dream. Jeździł mercedesem z szaleńczą prędkością, uwielbiał eleganckie perfumy i krawaty. A w domu żarliwie odmawiał różaniec. Kochał góry. Kiedy stawał na szczycie, przeżywał „oszałamiające poczucie szczęścia”. Szczególnie lubił zaglądać na Kalatówki.
„W kaplicy sióstr Albertynek przy drodze na Kalatówki miałem najlepszy kontakt duchowy z Bratem Albertem. Droga ta nie prowadzi na żadne interesujące szlaki tatrzańskie, ale jakby specjalnie do Niego”.
Brat Albert Chmielowski był mu szczególnie bliski: artysta, malarz. Wojciech Kilar napisał muzykę do filmu o nim „Brat naszego Boga”(od red. film w reżyserii Krzysztofa Zanussiego, zrealizowany na podstawie dramatu Karola Wojtyły).
Kilar był pasjonatem muzyki. Uważał, że prowadzi do Boga. Słuchając Bacha, myślał o potędze Boga Stwórcy. Słuchanie powodowało u niego stany mistyczne, które ogromnie go pocieszały. Lubił też msze gregoriańskie. W muzyce chorałów czuł nieziemskie klimaty. Czysty kosmos: boskość.
„Muzyką świętą jest każda muzyka czysta, dobra, piękna, zmierzającą ku budowaniu człowieka. Dlatego święty może być jakiś menuecik Mozarta czy preludium Chopina”.
Być może podobne odczucia miał Jan Paweł II słuchając Mszy Kilara. W liście do kompozytora pisał, że modli się, by słuchaczy: „harmonia ducha jak najprędzej przepełniła serca”.
Mieli okazję się poznać w Watykanie. Kompozytor czuł ogromne wzruszenie, kiedy widział, że papieżowi zmieniał się wyraz twarzy, podczas słuchania jego utworu, w którym słychać echa góralszczyzny.
Nie zawsze był blisko Boga
Zanim zaczął żyć wiarą, nie stronił od alkoholu. Do abstynencji i praktykowania religii, namówiła go żona. „Basia wyciągnęła mnie z alkoholowego dna i zrobiła to w sposób typowo kobiecy- prawą ręką do lewego ucha. Nie było ani słowa wymówki czy żadnego kazania”.
Sakralny debiut kompozytora miał miejsce w jego 37 urodziny. Nastąpił przełom w podejściu do duchowości. Do tej pory unikał utworów religijnych i pełnych kościołów w niedzielę. Ludzie przeszkadzali mu w kontemplacji i był pełen szalejących w nim sprzeczności. Choć nigdy nie wątpił w istnienie Boga.
„Szczęśliwie zostałem obdarzony jednym z darów Ducha Świętego, a mianowicie bojaźnią Bożą”. Zawsze czuł, że Ktoś na niego patrzy.
Kocia natura kompozytora
Kompozytor koty kochał miłością absolutną. Miał ich naturę. Skromny, wycofany, trochę narcystyczny Zaczynał żyć nocą. Wtedy przychodziły mu do głowy, najlepsze pomysły.
„Przychodzą mi do głowy koło północy. Większość ludzi śpi, a ja mam wtedy stuprocentowy spokój i pracuję”. Z kocią fascynacją wiąże się plotka, że jeden z ufundowanych przez niego kościelnych dzwonów nazwał na część kota: Franciszka. Tłumaczył, że chodziło o świętego, ale i tak w świat poszła informacja, że w Brynowie dzwoni Wojciech, jego żona i ich kot. Denerwował się, kiedy mówili, że zwierzęta nie mają duszy. Nie mógł się zgodzić z tą teorią. Z pomocą przychodził Krzysztof Zanussi, mówiąc, że w Biblii nie ma ani jednego zdania, które by wykluczało taką możliwość. Jak kot dopuszczał do siebie blisko tylko wybranych. Kiedy mówił, jak wyobraża sobie niebo, odpowiadał, że cieszy się na spotkanie z Bogiem, żoną i kotami. Po śmierci żony Basi większość czasu spędzał w domu. Kiedy miał problem z dokończeniem kompozycji, mówił, że dawała mu znaki, przykładowo śniąc się w nocy.
„Często z nią rozmawiam, odwiedzam jej grób – zwyczajnie wierzę w świętych obcowanie”. Kiedy odeszła, nie pytał Boga, dlaczego ją zabrał. „Widziałem w tym jego łaskę, bo ostatnie lata Basi były ciężkie”.
Dzięki modlitwie przywoływał się do porządku. Przypominał sobie, że ona już nie cierpi. Mijało użalanie się nad sobą. Kiedy w samotności odmawiał różaniec, myślał: „Kiedy mówię: „owoc żywota Twojego, Jezus, który Cię o Panną, wziął do nieba, … który Cię, o Panno, w niebie ukoronował” – myślę o niej”. Żona Wojciecha Kilara prowadziła go przez cała lata do Boga. W tej wędrówce niezwykle ważna była też Matka Boża.
Jak nie wpaść w „uniesienie prorockie”?
Kompozytorowi bliski był fragment Pisma Świętego o „wpadnięciu w uniesienie prorockie”. Czuł je podczas pisania „Angelus”. Krytycy pisali o nim: „swoisty muzyczny Różaniec”. Kiedy komponował „Mszę”, czuł, że to było z góry zaplanowane.Zaczął w wigilię Zesłania Ducha Świętego, a ukończył w Zwiastowanie. Pracował nad nią dziewięć miesięcy. Przyznawanie się głośno do wiary, nie przywodziło mu sławy. Robi to, bo był sobą i nie bał się mówić, co jest dla niego najważniejsze.
Wojciech Kilar dawanie świadectwa, uważał za obowiązek każdej osoby publicznej. Odnoszący sukces lekarz, stolarz czy dziennikarz pracuje w ten sposób na dobry obraz kościoła. Zaprzecza, że: „Kościół to grupa nieudaczników, znających tylko „pod Twoją obronę”.
Kilar często mówił w mediach: „na Jasnej Górze czuje się u siebie”. Po raz pierwszy odwiedził Jasną Górę w stanie wojennym i od razu poczuł, że znalazł swoje miejsce. W miarę upływu lat doczekał się w klasztorze swojej celi, w której nawet pozwalano mu palić. Podczas pobytów odzyskiwał spokój i poczucie wolności. Na Jasnej Górze został dopuszczony do rzeczy niezwykłej. Widział, jak wywożą obraz windą do pokoju, gdzie czekali konserwatorzy, jak zakonnicy wyjmują go z ram. „Z bliska widać było, jak wizerunek Maryi jest zmordowany przez wieki, jakie nosi ślady uszkodzeń”. Kilar uciekał na Jasną Górę, by wewnętrznie przygotować się do komponowania, ale też…
Różaniec lek na całe zło
Największym przeżyciem na Jasnej Górze okazała się wspólna modlitwa w tłumie ludzi, której dotychczas unikał. Dotychczas wydawała mu się „natrętna i drażniąca mózg”. Nie lubił zbiorowego „recytowania zdrowasiek”. Nagle w tej zbiorowości ludzkiej, gdzie każdy zawierzał Maryi swój los, powtarzana mantra- zmieniła go. Poczuł, że w tłumie ogarnia go „niepojęte wzruszenie”, że dotyka samego sacrum i chciał, żeby ta chwila trwała jak najdłużej.
Na Jasnej Górze zrozumiał sens uczestnictwa w Kościele i radość bycia we wspólnocie. Odtąd nierozłącznym towarzyszem kompozytora stał się różaniec. Sięgał po niego codziennie. Uważał za skrót historii zbawienia. Ta modlitwa powodowała, że się uspokajał. Odmawiał go przed podróżami: każdym wylotem i podczas lądowania.
Kompozytor był fanem ks. Jana Twardowskiego. Łączyła ich miłość do różańca i Matki Bożej. Wiedział, że przez Nią można się łatwiej dostać do Jezusa.
Skąd taka sława?
Wojciech Kilar chorował na nowotwór złośliwy. Nie poddawał się, pracował. Mówi, że skoro Bóg trzyma go przy życiu, ma wobec niego zobowiązania. Siłę do walki dawała mu świadomość, że nie jest sam, to pozwalało mu przetrwać: „Jesteśmy ciągle razem, ciągle blisko z naszymi Najdroższymi Zmarłymi”.
Kiedy pracował, nie używał słów natchnienie od Ducha Świętego. Mówił, że w ten sposób można tłumaczyć każdą grafomanię. „Dlatego lepiej mówić o dobrej formie duchowej, jaką się ma podczas pracy”.
Wojciech Kilar jako twórca czuł się zbędny społecznie. Często powtarzał, że ceni ludzi pracujących w zawodach, bez których nieustannego wysiłku nie moglibyśmy żyć (lekarz, górnik). Mówił też, że nigdy o nic nie zabiegał. „Wszystko przychodziło samo”.
Nie walczył o karierę, bo miał teorię, że jak coś jest dobrem to samo wyjdzie z szuflady.
Skąd więc taka kariera? Zdaniem Kilara dobrze jest do końca zachować duszę dziecka. Wtedy kolejne urodziny, jubileusze stają się mniej bolesne. „Za każdym razem rozsypuję na nowo puzzle nut i od nowa je składam”.
Cytaty zmieszczone w tekście pochodzą z książek:
“Kilar. Geniusz o dwóch twarzach”, Maria Wilczek-Krupa i “Wojciech Kilar. Takie piękne życie”, Barbara Gruszka-Zych
Wojciech Kilar (1932-2013) Wybitny kompozytor muzyki poważnej, a także twórca muzyki do wielu filmów, m.in. „Ziemi obiecanej” Andrzeja Wajdy, „Pianisty” Romana Polańskiego, „Draculi” Francisa Forda Coppoli i serialu „Przygody pana Michała”. Do ważniejszych dzieł religijnych Kilara należą Angelus (1984) oraz Missa pro pace (2000). Nurt narodowo-religijny Kilara otworzyła Bogurodzica, napisana w 1975 r. Źródłem inspiracji utworu jest najstarsza polska pieśń religijna średniowiecza, którą kompozytor przedstawił wedle własnej wizji dźwiękowej. Był też autorem muzyki do filmu „Faustyna” – historii życia siostry Faustyny Kowalskiej..
Dziś świętujemy...